Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven grote aantallen mensen door oorlogsgeweld of uitputting, zowel in Europa als in Zuidoost-Azië. Ook zijn veel mensen vermoord omdat zij in verzet kwamen tegen de onderdrukking.
Zes miljoen Joden, waarvan 104.000 uit Nederland kwamen om tijdens de Holocaust. De Holocaust was de opzettelijke en georganiseerde vervolging van en de moord op Joden. Ook Roma en Sinti werden slachtoffer van genocide gepleegd door de nazi’s. Schattingen over het totaal aantal Roma en Sinti dat werd vermoord lopen uiteen van 220.000 tot 1,5 miljoen. Er werden 215 Roma en Sinti uit Nederland vermoord.
Op 4 mei herdenken we al deze slachtoffers én allen die daarna zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties waar Nederland bij betrokken was. Onze gedachten gaan vandaag en hier, nu op dit moment, in het bijzonder uit naar alle Somerenaren die zijn omgekomen en mensen die op Somerens grondgebied daarbij het leven lieten.
Samen zijn we twee minuten stil om respect te tonen. De eerste minuut is bedoeld voor de gevallenen, de tweede om stil te staan bij de overlevenden. Want de impact van oorlog op overlevenden en op vele generaties na hen is groot.
Oorlogen zien en horen we helaas nog dagelijks. De oorlog in Oekraïne is nog steeds gaande en wordt steeds desastreuzer. Ook hier is de impact voor de mensen enorm. Sinds 7 oktober komen óók vreselijke beelden en berichten uit verschillende landen in het Midden-Oosten dagelijks bij ons binnen. En ook achter die beelden zit oneindig veel menselijk leed. De angst, ontreddering, dood en verwoesting zijn verschrikkelijk.
Door de geweldsexplosie in het Midden-Oosten is het altijd nog sluimerend aanwezig gebleven antisemitisme opnieuw opgelaaid, óók in ons land. Ik vind dit buitengewoon zorgwekkend en verafschuw deze ontwikkeling. Het doet mij af en toe denken aan de periode die een eeuw geleden voorafging aan de Tweede Wereldoorlog.
We weten allemaal waar dat toe heeft geleid en dat mogen we nooit, nooit vergeten.
De Holocaust was de extreme consequentie van het uitsluiten van mensen op basis van hun afkomst. Dat is verschrikkelijk om te moeten vaststellen. Maar de Holocaust bewijst óók dat we ons dus altijd moeten verzetten - en blijven verzetten - tegen elke vorm van discriminatie en racisme.
In veel Nederlandse gemeenten zijn er Joodse mensen, Palestijnen en anderen die sterk betrokken zijn bij het conflict, maar toch met elkaar in gesprek blijven. Vaak ondanks heftige meningsverschillen en angst en verdriet om dierbaren. Deze mensen proberen echt vrede te verspreiden, hoe moeilijk dat ook is en hoever die vrede ook weg lijkt. Want echte vrijheid lijkt voor velen in het Midden-Oosten op dit moment helaas onbereikbaar.
Wij leven in een vrij land en mogen ons dus gelukkig prijzen. Maar ook onze democratische waarden staan onder druk. De polarisatie neemt toe, begrip voor de ander neemt af, normen en waarden vervagen. Als de verbinding verdwijnt liggen conflicten op de loer.
Wat voor samenleving willen we eigenlijk zijn? Hoe willen we onszelf zien? Wat leren we uit het verleden? Welke verhalen nemen we mee de toekomst in? Dit zijn vragen die iedereen aan zichzelf zou moeten stellen. Zodat we niet vergeten hoe kwetsbaar leven in vrijheid en vrede is.
‘Vrijheid vertelt’: dat is het nationale thema dit jaar. Als opmaat naar 80 jaar vrijheid hebben we aandacht voor het verhaal achter onze vrijheid. Aandacht voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet bij de overlevenden. Het verlies en gemis van dierbaren voor de vrijheid van anderen. Vrijheid waar wij nog steeds in mogen leven. Iedereen die daaraan heeft bijgedragen verdient dat zijn ‘verhaal van vrijheid’ wordt doorverteld. Ook in Someren zijn veel verhalen met grote impact op het leven na de oorlog. Deze worden op allerlei manieren verteld en vorm gegeven. Verhalen waar we een voorbeeld aan kunnen nemen. Laten we dat doen. Beginnende hier vandaag op deze plek.
Zo vertelt mevrouw Marietje Kooistra-Kruijff in een documentaire hoe zij als dertienjarig meisje op 22 september 1944 zwaar gewond raakte bij een granaatbeschieting. Over haar tijd in het Britse militaire veldhospitaal in Geldrop, de enorme impact op het gezin en haar leven als oorlogsinvalide.
Zij leverde een belangrijke bijdrage aan het vastleggen van de oorlogsgeschiedenis van Someren en was vraagbaak voor onderduikers, geëvacueerden, geallieerden en hun partners of weduwen. Aan talrijke schoolklassen en bij vele herdenkingen vertelde zij haar oorlogsverhaal, waardoor wij het verleden kunnen blijven herinneren.
En dan de film ‘Burgemeestersmoord’. Deze film vertelt het verhaal over de moord op burgemeesters Piet Smulders van Someren en Willem Wijnen van Asten.
De beide burgemeesters waren tijdens de oorlog actief in verzet en weigerden namen door te geven van mensen die in Duitsland aan het werk gezet konden worden. Hun inzet voor de vrijheid van anderen moesten ze met de dood bekopen. Ook deze gebeurtenis heeft veel littekens achtergelaten. Het verhaal wordt door de verfilming doorgegeven. Het laat ons zien, horen en voelen welke prijs betaald is voor het leven wat wij nu kunnen leiden.
En wat te denken van toneel? Ook een indrukwekkende manier om het verhaal van vrijheid te vertellen. In natuurtheater ‘De Donck’ spelen ‘De
Speledonckers’ vanaf september het aangrijpende toneelstuk ‘Oorlogswinter’, naar het beroemde jeugdboek van Jan Terlouw. Over de vijftienjarige Michiel die in de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog per ongeluk betrokken raakt bij het verzet. Over zijn heldendaden die grote impact hadden op de levens van de gewonde Engelse soldaat Jack en vele anderen.
‘Vrijheid vertelt’: Verhalen van moed en karakter, verhalen van doorzettingsvermogen en verbinding.
Laten we recht doen aan wat de geschiedenis ons vertelt en medemenselijkheid, begrip, respect en tolerantie hoog in het vaandel houden.
Dilia Blok
4 mei 2024